Het Verguisde Christendom

Oorsprong en teloorgang van de vroegste ‘kerk’.

Beschrijving

Er zijn heel weinig boeken geschreven over het vroegste christendom uit de allereerste tijd, nog voor het ontstaan van de bijbelse evangeliën. Dit komt mede omdat er weinig bronnen uit die periode leken te bestaan. Bij velen bestaat daardoor het onterechte beeld van een zich van aanvang af harmonisch ontwikkelende wereldkerk.
Historicus Jacob Slavenburg toont aan de hand van uitputtend bronnenonderzoek aan dat dit een vals beeld is. Er is praktisch geen enkele overeenkomst tussen de kerken van vandaag en de vroegste christelijke gemeenten. De ‘oudste’ christenen zouden zich op geen enkele wijze in de kerkdiensten van vandaag herkennen. Een vastomlijnde theologie was niet aanwezig. Een duidelijke geloofsleer ontbrak. Van een canon en een vaste hiërarchie was nog geen sprake.
De auteur legt een fascinerend beeld bloot van de oergemeente voor de val van Jeruzalem. Opvallend daarin is vooral de gestalte van Jacobus, een broer van Jezus, die niet alleen de onbetwiste leider van de Jeruzalemse gemeente was, maar ook de spiritueel leidsman van de gezamenlijke gemeenten. Zo waren Paulus en Petrus hem verantwoording schuldig.
Al in het vroegste begin waren er echter spanningen tussen Grieks sprekende en Aramees sprekende christelijke joden; en later ook tussen christenen uit de ‘heidenen’ en christenen uit de joden. Jezus werd door velen in het vroegste christendom gezien als de goddelijke leraar die ‘achter de wet’ Gods ware bedoelingen onthulde. Daarbij heeft hij, volgens de auteur, nooit een ‘leergezag’ uitgedragen, doch een weg gewezen. Zijn eerste volgelingen werden dan ook ‘mensen van de Weg’ genoemd. De ‘ethiek’ van Jezus werd als een wegwijzer naar het Koninkrijk gezien.
Slavenburg laat zien dat de ‘logia-bron’ (de uitspraken van Jezus – opgenomen als appendix in het boek) van groot belang is geweest voor de ontwikkeling van de jonge gemeente. Een uiterst belangwekkende publicatie!

Boek recensies

In Het verguisde christendom gaat Jacob Slavenburg op zoek naar de oorsprong en teloorgang van de vroegste kerk. Die vroegste kerk was die na Jezus’ dood ontstond en tot aan de verwoesting van Jeruzalem bestond. Van 30 tot 70 na Chr..
verguisde-christendomHet verguisde christendom is een bewerking van Opus Posthuum, een uitgave uit 2001. In een recensie uit Trouw (3 mei 2002) stond destijds dat de auteur “als historicus geen last heeft van geloofssentimenten.” Dat dit nog steeds het geval is, blijkt uit het volgende citaat uit Het verguisde christendom:

“De tijd waarin alle uitspraken van Jezus in de nieuwtestamentische evangeliën voor waar werden aangenomen ligt ver achter ons. Er is weliswaar een, afnemend, aantal verstarde geesten dat ieder woord uit de Bijbel als onaantastbaar beschouwt – en er bijvoorbeeld nog steeds van uitgaat dat de wereld in zes fysieke dagen is geschapen- meer zijn er die gevoel hebben voor symboliek die de bijbel ons biedt.”

Door Leon Mijderwijk (zie ook www.historien.nl).

Het evangelie als roman

Jacob Slavenburg belicht opnieuw het vroege christendom. De gnosticus hoopt een zuiver beeld te geven van de tijd van Jezus.

Jacob Slavenburg is een bijzondere man. De intellectuele laatbloeier behaalde, na een tijd in het bedrijfsleven te hebben gewerkt, op zijn 43ste zijn doctoraal in de cultuurgeschiedenis. Snel daarna ontpopte hij zich als een specialist in de gnosis. Dit is voor leken een wat ingewikkeld begrip. Slavenburg (Gorinchem, 1943) probeert het op zijn eigen website uit te leggen. Gnosis (het Griekse woord voor kennis, inzicht) staat voor een weten van binnenuit. Het verwijst naar een ervaring van intense en onlosmakelijke verbondenheid met het Al.

De gnostici hebben moeite met het idee van God als afzonderlijke entiteit. Zij zoeken het goddelijke liever in de mens zelf. Van dogma’s en leergezag zijn ze afkerig.

Slavenburg publiceert het ene boek na het andere. Een rode draad in zijn studies is dat religieuze autoriteiten een vervalst beeld hebben gecreëerd van de woorden en daden van de vroegste christenen. Zo verbond Augustinus van Hippo (354-430) seksualiteit met erfzonde. De invloedrijke kerkvader sneed de band door tussen lichamelijke liefde en godsdienst. Terwijl seksuele genietingen aanvankelijk helemaal niet taboe waren.

De ‘maagdelijkheidsmanie’ van de kerkvaders leidde tot het idee dat de stichter van het christendom werd geboren uit een maagd en ongetrouwd bleef. Maar volgens Slavenburg is het heel waarschijnlijk dat Jezus getrouwd was met Maria Magdalena, geen prostituee, maar een ‘vrouw die het Al kent’. Zo gek was de Amerikaanse thrillerschrijver Dan Brown dan ook niet toen hij eenzelfde visie centraal stelde in De Da Vincí Code.

Voor Slavenburg is het van groot belang een goed inzicht te krijgen in de eerste christengemeenten. Daarom vertaalde hij, samen met de spirituele neerlandicus Willem Glaudemans, de Nag Hammadi-geschriften, een in 1945 in Egypte gevonden verzameling teksten uit de beginjaren van het christendom. Waaronder het Evangelie van Thomas, door de apostel opgetekende uitspraken van Jezus. De vertaling van de Nag Hammadi-geschriften werd een bestseller.

Ook in zijn nieuwe boek, Het verguisde christendom (Walburg Pers), belicht Slavenburg de tijd van Jezus. We denken deze enigszins te kennen door de vier evangelieverhalen uit het Nieuwe Testament. Maar het gaat hier niet om directe getuigenverslagen; het zijn reconstructies die stammen uit de tweede helft van de eerste eeuw. Een soort romans, zegt Slavenburg, gebaseerd op historische feiten, maar ook op legenden en verdichtsels.

De auteur vestigt de aandacht op bronnen over de periode tussen de kruisdood van Christus en de val van Jeruzalem. De Joodse volgelingen van Jezus vormden toen een gemeente die zichzelf als het ware nog moest uitvinden, met Jakobus, een broer van Jezus, als leider. Zij zagen in Jezus een profeet, die Gods bedoelingen onthulde. Van een afgeronde theologie was geen sprake. De opstanding van Jezus werd ervaren als een verschijning in visioenen, niet als lichamelijke manifestatie.

Slavenburg schrijft lang niet zo vlot als bijvoorbeeld de classicus Fik Meijer en overtuigt zeker niet in alle opzichten. Maar dat de visie op Christus van de latere kerk met haar expliciete geloofsleer ﬂink afwijkt van de overtuigingen van de eerste christenen, maakt hij goed duidelijk.

Gerry van der List (Elsevier Spiritueel, 22 oktober 2016)

***

Recensie Biblion-Bibliotheekdienst

Cultuurhistoricus Jacob Slavenburg heeft vele boeken en artikelen over het (vroege) christendom op zijn naam staan. In deze bewerking van het boek ‘Opus posthuum’ (2001) exploreert hij in vijf hoofdstukken het vroegste christendom van voor de tijd van de evangeliën. Er waren toen nog geen vastomlijnde theologie, nog geen duidelijke gezagsstructuur en nog geen richtlijn voor bijeenkomsten. De aanvankelijk joodse gemeenschap van Jezus maakte zich steeds meer los van haar wortels. Het resultaat is een kerk waarin de allervroegste christenen zich niet zouden herkennen. Dit goede boek, geschreven door iemand die zeer thuis is in de stof, zal zowel leken als kenners aanspreken die geïnteresseerd zijn in het vroege christendom en die niet terugschrikken voor een uitleg die afwijkt van het traditionele verhaal. In de appendix heeft de auteur ‘Jezus-woorden’ opgenomen: leringen van Jezus, zowel uit bijbelse als niet-bijbelse bronnen, opgedeeld in negen thema’s. De veertig pagina’s met circa 900 (!) eindnoten maken ongeveer een zesde deel uit van het boek. Bevat overzicht van geraadpleegde bronnen, geraadpleegde literatuur, index.
J. Windmeijer

***

Het verguisde christendom
Oorsprong en teloorgang van de vroegste ‘kerk’
Jacob Slavenburg
Zutphen: WalburgPers, 2016
Herziene uitgave van Opus Posthuum.- Deventer, 2001
255 p.- ISBN 978-9462-491564 – € 19.95

Slavenburg gaat in dit boek in op het vroege christendom van ca. 30 (dood van Jezus) tot 70 nC (verwoesting van de tempel in Jeruzalem, definitieve scheiding tussen joden- en christendom). Het is geen gemakkelijk boek en de lezer moet al enigszins ingelezen zijn in het onderwerp om alle argumenten te kunnen wegen.

Aanvankelijk had ik een korte inhoud van de hoofdstukken willen geven in deze bespreking, maar ik ben er van afgestapt omdat de materie te complex is om in weinig woorden samen te vatten. Slavenburg wil denken & doen van de vroegste christelijke gemeenschap reconstrueren, maar voor deze periode kan men slechts uit weinig teksten putten. Immers de vier evangeliën zijn – gezien de periode die in dit boek onderzocht wordt – laat (tweede helft eerste eeuw). De Handelingen van de Apostelen noemt hij een “roman, die gebaseerd is op historische feiten. Maar daarnaast op legenden, pseudo-historische overleveringen en verdichtsels” (p.16). Dus een bron die zeer kritisch en met grote voorzichtigheid gebruikt moet worden, net als de andere bronnen, zoals o.a. het Evangelie van Thomas, Flavius Josephus’ werk, Paulus’ brieven, (eerste en tweede) Openbaring van Jacobus, de zgn. Jezus-woorden (zie verder)en (de vierde-eeuwse) Kerkgeschiedenis van Eusebius. Het is steeds een zoektocht naar de (vermeende) ‘diepere oer-lagen’ van deze teksten, een zoeken naar een mogelijke weergave van het doen & denken in de periode 30-70. Lezen, interpreteren, deduceren, combineren … werk van een detective uit de traditionele whodunits.

De eerste christenen waren joden (joodse christenen) die in de tempel bleven komen, maar ook wekelijks samenkwamen in woonhuizen, waar tijdens de gezamenlijke maaltijd waarschijnlijk Jezus-woorden ter inspiratie werden voorgelezen. Hoewel er wrijvingen waren tussen joodse christenen met verschillende culturele achtergronden, waren er grotere meningsverschillen tussen hen en ‘heiden-christenen’, vooral wat betreft joodse gebruiken zoals besnijdenis en het volgen van de joodse wet.

Wat hadden deze vroege christenen gemeenschappelijk? Wat geloofden ze? Uiteraard was er van een vaste kerkstructuur, liturgie of doordachte theologie (drieëenheid, maagdelijke geboorte, kruisdood & lijden, opstanding, etc.) nog geen sprake. “Charismatische gaven stonden hoog in het vaandel, in sommige gemeenten tot in de tweede eeuw toe. Van een fundamentele ongelijkheid tussen broeders en zusters is ons weinig gebleken. Profeten/profetessen hadden, naast apostelen, een belangrijk aandeel in deze bijeenkomsten. Datzelfde gold voor leraren. In de joods-christelijke gemeenten legden zij de lering van Jezus uit, in de Paulinische [‘heidense’] de Tora”, meent Slavenburg (p.179). Het merendeel van de vroeg-christelijke joden of joodse christenen zag Jezus als mens van vlees en bloed, verwekt door Jozef. Deze Jezus werd bij de doop in de Jordaan Christus (later: adoptianisme). Christus werd gezien als Kracht, die de mens Jezus weer verlaten zou hebben voor zijn dood.

In een aparte Appendix (p.187-198) gaat Slavenburg iets dieper in op de Jezus-woorden, de logia. Wetenschappers hebben uit de evangeliën en andere (apocriefe) bronnen (zoals het Evangelie van Thomas) de letterlijke uitspraken van Jezus trachten te distilleren en te ontdoen van de verhalende context. Uiteraard heerst er onder wetenschappers geen consensus over welke uitspraken wel of juist niet tot de logia zouden kunnen behoren, maar Slavenburg geeft in deze appendix wel een mooi overzicht (geen streven naar volledigheid).

Het notenapparaat (p.199-240) is uitgebreid (906 noten). De geraadpleegde bronnen en literatuur (p.243-250) en de alfabetische index (p.251-255) besluiten dit boek.

Zoals ik al schreef, het is geen gemakkelijk boek. Maar het geeft goed weer hoe weinig we eigenlijk weten van dit vroege christendom en hoe groot de verschillen (qua ‘geloofswaarheden’, theologie, liturgie etc.) zijn met het christendom zoals we dat kennen uit de latere periode (en nu!).

De titel van dit boek heeft het over het “verguisde” christendom en over “teloorgang”, beide negatieve begrippen. Hiermee geeft de auteur blijkbaar al zijn zienswijze weer (kort door de bocht): het christendom was in het begin positief, maar is er later ‘slechter’ op geworden. Je kan het natuurlijk ook neutraler zien: dat het doen/denken van de christenen zich heeft aangepast aan de tijdgeest, is veranderd door toename van gelovigen, onderdeel werd van een ‘nieuwe’ wereld (na 313) en daardoor in een andere positie kwam en nieuwe mogelijkheden kreeg.

Hoe dan ook, het boek laat goed de complexiteit van het onderzoek en de interpretatie van de bewaard gebleven geschreven bronnen zien. Voor de geïnteresseerde leek is dit boek zeker een mooi uitgangspunt om verder te vorsen en te lezen, omdat Slavenburg ook interpretaties van andere wetenschappers en theologen in zijn uitgebreide notenapparaat aanhaalt.

Kortom, een boek dat je stof tot nadenken blijft geven!

**************

Boekbespreking: Jacob Slavenburg: Het verguisde christendom. Walburg Pers, paperback/e-book, 256 pagina’s, € 19,95/€ 9,99
door Satyamo Uyldert in De Kaarsvlam:

In dit boek over de ‘oorsprong en teloorgang van de vroegste kerk’ neemt cultuurhistoricus Slavenburg ons mee naar de prilste ontwikkelingen van het christendom, die plaatsvonden tussen het sterven van Jezus, waarschijnlijk in het jaar 30 n.Chr. en de verwoesting van Jeruzalem door de Romeinen in 70 n.Chr. In hoeverre lijken de huidige christelijke kerken op die vroegste christelijke gemeenten? In uitputtend bronnenonderzoek – het degelijke boek telt maar liefst 166 referenties en 906 eindnoten – laat de auteur zien dat er praktisch geen enkele overeenkomst is.
Het eerste hoofdstuk Een omstreden geschiedenis herinnert ons eraan dat de eerste christenen joden waren. Paulus, die Jezus zelf nooit ontmoet heeft, reisde de wereld af en voelde zich geroepen om heidenen te bekeren, en een van de eerste meningsverschillen ging over het al dan niet verplichte besnijden van deze ‘heidense christenen’. Hierover kon gelukkig een ‘herenakkoord’ worden gesloten met de thuisbasis in Jeruzalem waar Jezus’ broer Jacobus – wiens 0penbaringen gevonden zijn in de Nag Hammadi-geschriften – de leiding had en aan wie mensen als Petrus en Paulus verantwoording schuldig waren.
In het tweede hoofdstuk Het meest oorspronkelijke christendom? lezen we onder andere dat volgens de oudste tradities Jezus niet uit een maagd werd geboren, maar dat sprake was van een natuurlijk vaderschap van Jozef. Slavenburg reconstrueert hier een joods-christelijke theologie: God is één en ondeelbaar, uit God vloeien Heilige Geest en Christus voort, Heilige Geest geldt als kracht van God, Christus is een pre-existente kracht die nog niet met Jezus verbonden is, Jezus bracht deze kracht naar de aarde bij de doop in de Jordaan, deze kracht kan zich in ieder ‘gelovig’ mens ontplooien en daarvoor dient de Wet zo goed als mogelijk nageleefd te worden.
Het derde hoofdstuk Een aangeschoten apostel is gewijd aan Paulus die het niet zozeer over Jezus heeft maar meer over Christus als een goddelijke kracht. We maken kennis met de gemeenschappen rond Paulus en zien hoe hij de grondlegger was van het avondmaal, de eucharistie die indertijd ook ‘liefdesmaaltijd’ werd genoemd. We lezen hoe de geloofsbelijdenis ontstaat. Het is twijfelachtig of Paulus de gnostici bestreed, zoals vaak wordt aangenomen. Gnostiek werd immers vaak als ketterij beschouwd omdat het met zijn dualisme niet alleen in een Goede God geloofde maar ook in een boze god.
Jezus, Christus, Christus Jezus en Jezus Christus is de titel van het vierde hoofdstuk, waarin nader ingegaan wordt op het realiteitsgehalte van de geboorte, doop en opstanding van Jezus. Over de laatste blijkt weinig tot niets erop te wijzen dat deze als een lichamelijke opstand beleden werd. Jezus noemde zichzelf nooit ‘messias’ of ‘Christus’ maar wel ‘Zoon’, ‘Zoon des mensen’ en ‘Zoon van de Vader’. Jezus wilde een ‘ecclesia’ stichten, wat onterecht als ‘kerk’ werd vertaald. ‘Ook de later weergegeven organisatie van Jezus als kerkleider met de apostelen als raad van bestuur mist iedere authenticiteit,’ concludeert de auteur (p. 123). Hij komt ook tot de slotsom dat het Koninkrijk waarover Jezus vaak sprak slaat op het totaalbewustzijn van de verbinding met ‘de Vader’.
In het vijfde hoofdstuk Eenheid en verscheidenheid lezen we hoe de functies van apostelen, leraren en profeten nogal eens door elkaar liepen in de eerste ecclesia, waar de bijeenkomsten waarschijnlijk altijd begonnen met het lezen van ‘logia’ of Jezuswoorden, ook de minder bekende die we vinden in de apocrieven, oude bijbelhandschriften en bij kerkvaders. Twee bevindingen van Slavenburg zijn dat er een gigantische kloof is tussen het latere christendom en de vroegste gemeenschappen, en dat de logia van groot belang zijn voor het inzicht in het ‘geloof’ van de jonge gemeenten. En volgens de auteur moet de door Jezus uitgedragen gedachte dat het Koninkrijk in het hier en nu realiseerbaar is een grote impact op de eerste christenen hebben gehad.
Het boek besluit met een selectie van de logia over ‘Houden aan de wet’, ‘Volgen van andere geboden’, ‘Zoeken, vinden en zich verheugen’, ‘Bewust worden’, ‘Zichzelf leren kennen’, ‘Leeg maken’, ‘Wedergeboren worden’, ‘Tot een maken’ en ‘Ingaan in het koninkrijk’. Waarbij het je na lezing achterlaat met het besef dat de leringen en praktijken van de huidige kerken weinig tot niets meer te maken hebben met de oorspronkelijke Jezus of Christus.

Boek bestellen

Het Verguisde Christendom
Jacob Slavenburg

ISBN 978-9462-491564
Bindwijze: Genaaid gebrocheerd
Aantal pagina’s: 256
Afmetingen: 15,0 x 23,0
Gewicht: 1 kg

Bestel het boek bij Walburg Pers, Zutphen, 2016 of via Bol

Vrijen met God

Over ‘heilige bruiloften’, erotiek en religie

Beschrijving

Over ‘heilige bruiloften’, erotiek en religie Het mysterie van het samengaan van man en vrouw In de oudheid werd de hieros gamos, de heilige bruiloft, gevierd tussen goden en mensen. Bekend zijn de vrijpartijen tussen de godin Inanna en haar vele minnaars. Nog in de Romeinse tijd waren er seksuele relaties tussen mensen en goden, vaak in de gedaante van hun tempelpriesters/priesteressen. Ook de zogenaamde tempelprostitutie was een religieus gebeuren. Tot op de dag van vandaag worden deze rituelen nagespeeld als onderdeel van mysteriën. Seks op weg naar God… In Vrijen met God. Over ‘heilige bruiloften’, erotiek en religie doet cultuurhistoricus Jacob Slavenburg hiervan boeiend verslag. Zo beschrijft hij, naast de verering voor de Grote Godin, ook de historisch diepe vrees voor het vrouwelijke. Deze angst heeft heftig doorgewerkt in de geschiedenis van de mensheid. Dat proces werd nog versterkt door de Kerk die, mede door haar lustangst, een bange erfenis naliet van gefrustreerde relaties tussen man en vrouw.

Boek recensies

Het gangbare beeld van de relatie tussen de godenwereld en seksualiteit is sterk bepaald door de Bijbel, waar men zich keert tegen de voorstelling van goden die seksueel actief zijn en ook met mensen seksuele contacten hebben. De seksuele grensoverschrijding tussen goden en mensen wordt in andere religies wel gemaakt. Belangrijk daarbij is wat men met een Griekse term aanduidt als ‘hieros gamos’ (‘heilig huwelijk’), seksuele vereniging van goden met mensen, een thema dat in teksten uit de Oudheid op verschillende wijzen wordt uitgewerkt, maar vooral in de vorm van een heilig seksueel ritueel, waarbij twee mensen de rol van goden spelen, bijvoorbeeld een koning en een priesteres. In dit boek wordt een goed gedocumenteerd overzicht van deze thematiek gegeven met een uitvoerig notenapparaat. Vele citaten in vertaling ondersteunen het vlot geschreven betoog. Ook aan de op dit punt afwijkende Joodse en christelijke traditie wordt aandacht besteed. De auteur is bekend om zijn vele studies over esoterische kanten van het niet-orthodoxe (‘ketterse’) christendom.
Prof. dr. K.A.D. Smelik

Boek bestellen

Vrijen met God
Jacob Slavenburg

ISBN 9789057304859
Bindwijze: Genaaid gebrocheerd
Aantal pagina’s: 272
Afmetingen: 150 x 230 mm
Gewicht: 452 gram

Walburg Pers, Zutphen, 2015

Bestel het boek via Bol

Bronnen van de westerse esoterie

Bronnen van de westerse esoterie

Magie, mythen en mystiek

Beschrijving

De esoterische traditie is beter te begrijpen als men kennis heeft van de archetypische beelden uit de scheppingsmythen. Maar ook het neo-platonisme én de joodse pseudo-epigrafische literatuur – zoals de hemelvaartsvisioenen van Henoch en Ezra – hebben het westerse esoteriedenken diepgaand beïnvloed. Slavenburg en Van Schaik zijn er wederom in geslaagd om fascinerende aspecten van de westerse esoterie in een helder licht te zetten.

Boek recensies

Deze publicatie is het derde deel in de reeks recente publicaties van de nationaal bekende co-auteurs over onder meer het vroege christendom en gnosis/esoterie.

Het eerste deel betrof het handboek ‘Westerse esoterie en oosterse wijsheid’ (2010)*. In deel twee ‘Geheimen en onthullingen van de westerse esoterie’ (2012)** was de basisthese dat ‘geheime’ esoterische kennis eigenlijk oude openbare kennis was die door de Verlichting aan het oog was onttrokken. Lag daar de nadruk vooral op de middeleeuwen en erna, in dit derde deel concentreren de auteurs zich op de bronnen van de westerse esoterie. Die laatste blijkt vooral sterk beïnvloed te zijn door de archetypische beelden uit de mondiale scheppingsmythen (drie hoofdstukken). Ze tonen aan dat die naast hun lokale vooral universele betekenis hebben. Daarnaast blijken het neoplatonisme en de joodse pseudo-epigrafische literatuur van grote invloed te zijn geweest. Naast de verhelderende analytische kracht (terminologie, dwarsverbanden) en (relatief) uitgebreide citaten ligt de meerwaarde van deze uitgave in de verdere en soms verrassend inzichtelijke exploratie van de deelonderwerpen, zoals die van de lange traditie van ‘de gewijde bruiloft’.

Een aanrader voor de in esoterie geïnteresseerde lezer. Met uitgebreid notenapparaat.

Biblion-recensie van J. Hodenius

Boek bestellen

Bronnen van de van de westerse esoterie
John van Schaik, Jacob Slavenburg

ISBN 789020208740
Bindwijze: Paperback
Aantal pagina’s: 296
Afmetingen: 25 x 150 x 230 mm
Gewicht: 436 gram

VBK Media, Utrecht, 2012

Bestel het boek tweedehands via boekwinkeltjes.nl

Het Maria Magdalena Mysterie

Het Maria Magdalena Mysterie, De vrouw die Jezus liefhad

Maria Magdalena, het ontkende mysterie

Beschrijving

Maria Magdalena was geen prostituee. Integendeel, ze was een ingewijde, een ‘vrouw die het Al kent’, zoals pas ontdekte bronnen over haar verhalen. Ze onderwees als apostola apostolorum (apostel der apostelen) de mannelijke apostelen, haar broeders. En ze was de geliefde van Jezus.

Veel is er over haar geromantiseerd. In de Bijbel is ze bijkans weggeschreven en in de kerkelijke traditie tot zondares gemaakt. Recentelijk ontdekte bronnen geven een totaal ander beeld.

Cultuurhistoricus Jacob Slavenburg neemt de lezer op meeslepende wijze mee op zijn zoektocht naar de ware Maria Magdalena. In dit boek laat hij ook zien dat Maria Magdalena niet de eerste vrouw is in de geschiedenis van het jodendom en christendom die ‘weggeschreven’ is. Het vrouwelijke is lange tijd door veel religies als bedreigend gezien, verdacht gemaakt en weggedrukt. Een eerherstel van Maria Magdalena opent ook wegen naar een bevrijdende integratie tussen het mannelijke en vrouwelijke.

Boek bestellen

Het Maria Magdalena Mysterie,
De vrouw die Jezus liefhad

ISBN 9789462496620
eBook ePub
Walburg Pers, Zutphen, 2021
160 pag.

Bestel het e-boek via Walburg Pers,
lokale boekhandel of internet.

9789462496408
Paperback
Walburg Pers, Zutphen, 2021

Bestel het boek via Walburg Pers,
lokale boekhandel of internet.

Valsheid in geschrifte

De verborgen agenda van bijbelschrijvers

Beschrijving

Wie waren de echte schrijvers van de evangeliën? Wie nam in de vroege kerk de beslissing over wat wel en niet in de Bijbel terechtkwam? Waarom mochten de apocriefe en gnostische evangeliën niet meer gelezen worden? Wat was de echte relatie tussen Jezus en Maria Magdalena?

Pas generaties na Jezus’ dood werden de evangeliën samengesteld door onbekende schrijvers met een eigen agenda. Die verhalen werden in de eerste eeuwen talloze malen ‘verbeterd’ om ze te laten sporen met nieuwe geloofsregels en uitgedachte dogma’s. In dat proces werden zeer oorspronkelijke en vroege geschriften vernietigd.

Valsheid in Geschrifte onthult op uiterst toegankelijke wijze de manier waarop bijbelteksten in de loop der eeuwen werden gemanipuleerd tot de vorm zoals wij die nu kennen. Verder geeft het inzicht in het vroegste christendom en de persoon Jezus, onder meer aan de hand van pas ontdekte bronnen.

Aangepaste negende druk!

Boek bestellen

Valsheid in geschrifte

ISBN 9789057303500
Genaaid gebrocheerd, 192 pag.
Walburg Pers, Zutphen, 2005
Aangepaste negende druk, 2020

Bestel het boek via Walburg Pers
Bestel het E-book bij bol bij deslegte.com

Opus Posthuum

Een onthullende blik op het vroegste christendom (30 – 70 na Chr.)

Beschrijving

Er zijn heel weinig boeken geschreven over het vroegste christendom uit de allereerste tijd, nog voor het ontstaan van de evangeliën. Dit komt mede omdat er weinig bronnen uit die periode leken te bestaan. Daardoor bestaat bij velen nog steeds het beeld van een zich van aanvang af harmonisch ontwikkelende wereldkerk.
Cultuurhistoricus Jacob Slavenburg toont aan de hand van uitputtend bronnenonderzoek aan dat dit een vals beeld is. Er is praktisch geen enkele overeenkomst tussen de kerken van vandaag en de vroegste christelijke gemeenten. De ‘oudste’ christenen zouden zich op geen enkele manier in de kerkdiensten van vandaag herkennen. Het allervroegste en nog zeer joodse christendom mag dan ook zeker nog geen ‘kerk’ genoemd worden. Een vastomlijnde theologie was niet aanwezig. Een duidelijke geloofsleer ontbrak. Van een canon, een vaste hiërarchie of een duidelijk gezag was nog geen sprake.
De auteur legt een fascinerend beeld bloot van de oergemeente voor Ge val van Jeruzalem. Opvallend daarin is vooral de gestalte van Jacobus, een broer van Jezus, die niet alleen de onbetwiste leider van de Jeruzalem gemeente bleek te zijn, maar ook de spiritueel leidsman van de gezamenlijke gemeenten. Al in het vroegste begin waren er echter spanningen tussen Grieks sprekende en Aramees sprekende christelijke joden; en later ook tussen christenen uit de ‘heidenen’ en christenen uit de joden. Toc 1 zijn de verschillen tussen Paulus en Jacobus minder groot dan vaak wordt verondersteld. Conservatieve extremisten van beide richtingen stonden desondanks onverzoenlijk tegenover elkaar. Jezus werd door velen in het vroegste christendom gezien als de goddelijke leraar die ‘achter de wet’ Gods ware bedoelingen onthulde. Daarbij heeft hij, volgens de auteur, nooit een ‘leergezag’ uitgedragen, doch een weg gewezen. Zijn eerste volgelingen werden dan ook ‘mensen van de Weg’ genoemd. De ‘ethiek’ van Jezus werd als een wegwijzer naar het Koninkrijk gezien.
Opus Posthuum wordt afgesloten niet als appendix een verzameling logia, bekende en onbekende uitspraken van Jezus. Slavenhurg laat zien dat de ‘logia-bron’ van groot belang is geweest voor de ontwikkeling van de jonge gemeente en dat Jezus die als een Opus Posthuum voor het nageslacht heeft achtergelaten. Een uiterst belangwekkende publicatie!

Recensie van de Bibliotheekdienst

Na de dood van Jezus van Nazareth ontstond binnen het jodendom een beweging die in korte tijd zich vooral buiten de grenzen van het jodendom uitbreidde. Dit leidde ertoe dat een nieuwe godsdienst ontstond: het christendom. Generaties lang is men gewend geweest om deze ontwikkeling als een vanzelfsprekendheid en genadebewijs van Godswege te zien, maar sinds de jaren zestig is dit beeld in toenemende mate verstoord doordat men steeds meer aandacht kreeg voor de alternatieven die in de eerste eeuw hebben bestaan: volgelingen van Jezus die binnen het jodendom wilden blijven of die een heel ander type godsdienst aanhingen met nadruk op verborgen kennis. De auteur van dit boek is al jaren lang bezig met deze alternatieve stromingen en heeft zijn bevindingen op goed leesbare wijze op papier gezet, waarbij hij veel citeert uit bekende en minder bekende bronnen. Daarmee is ook het probleem aangegeven met dit boek en met boeken over het vroegste christendom in het algemeen: door de historische onbetrouwbaarheid van de bewaard gebleven bronnen blijft elke reconstructie onzeker, ook deze. Voor dit boek bestaat zeker belangstelling, maar niet bij de rechtervleugel van de kerk. Het is meer voor mensen met een religieuze of historische belangstelling die nieuwe wegen zoeken.

Prof. dr. K.A.D. Smelik

Boek bestellen

Opus Posthuum

ISBN 9789020285598
Hardcover, 204 pag.
Uitgeverij Ankh-Hermes, Deventer, 2001

Bestel het boek tweedehands via boekwinkeltjes.nl.

Het Thomas-Evangelie

Tekst en toelichting

Beschrijving

Het Evangelie van Thomas bevat 114 uitspraken van Jezus. Deels bekende, deels tot voor kort onbekende. Het evangelie werd teruggevonden tussen andere oude teksten in een kruik bij Nag Hammadi in 1945. Het werd op slag het meest beroemde geschrift uit de spectaculaire handschriftenvondst.

Steeds meer wetenschappers plaatsen de oudste laag van dit bijzondere evangelie vrij kort na de dood van Jezus. Dat wil zeggen dat het daarmee het oudste op schrift gestelde evangelie zou zijn en, met de brieven van Paulus, tot de allervroegste christelijke geschriften zou behoren. Belangrijker nog dan de datering is de inhoud. Het bestaat louter uit logia, uitspraken van Jezus. Theologie is er nauwelijks of niet in te vinden en over kruis en opstanding wordt niet gesproken. De uitspraken van Jezus zijn sterk gericht op de weg die de mens mag gaan om tot een ‘nieuwe mens’ te worden. In die zin hebben ze in twintig eeuwen nauwelijks iets aan kracht en betekenis ingeboet.

Recensie van de Bibliotheekdienst

Een vertaling en toelichting van het Thomas-Evangelie van de hand van gnosiskenner en cultuurhistoricus Jacob Slavenburg, eerder verschenen onder de titel ‘Thomas en zijn evangelie’ (1996). Het Thomasevangelie is een koptisch geschrift (derde eeuw na Christus) dat deel uitmaakt van de Nag-Hammadi bibliotheek. Het vertoont zowel significante overeenkomsten als opmerkelijke verschillen met de canonieke evangeliën. Indeling: inleiding op het Thomasevangelie, vertaling met toelichtende noten per vers, excurs over de ‘geheime woorden’ van Jezus in het Thomasevangelie. De auteur legt de nadruk op de actualiteit van het Thomasevangelie dat, zonder theologische ballast, de persoon van Jezus dichterbij brengt, op een manier die aansluit bij de ‘dieptepsychologische lezing’ van de bijbel. Een handzame uitgave van het Thomasevangelie voor mensen die geïnteresseerd zijn in buitenbijbelse geschriften over Jezus.

Boek bestellen

Het Thomas-Evangelie

ISBN 9-02021-3830
Paperback, 122 pag.
Uitgeverij Ankh-Hermes, Deventer, 2001
Derde druk, 2004
Vierde druk, 2006

Bestel het boek tweedehands via boekwinkeltjes.nl.

Het openvallend testament

Het openvallend testament

Nieuwe bronnen over Jezus en de vrouw uit Magdala

Beschrijving

In deze tijd wordt Jezus letterlijk herontdekt. De herontdekking voltrekt zich over een breed terrein. In de wetenschap is men door allerlei nieuwe handschriftenvondsten naarstig het beeld van Jezus aan het bijstellen.

Cultuurhistoricus Jacob Slavenburg, bekend van zijn boeken over het vroege christendom, de Nag Hammadi-geschriften en de eenheid van het mannelijke en vrouwelijke, legt in dit boek oude en nieuwe bronnen naast elkaar om tot een vollediger beeld van Jezus en ook van Maria Magdalena te komen. In zijn onderzoek betrekt hij ook, weliswaar met de nodige kritische noten, ‘openbaringen’ uit alle tijden. Vergelijking van oude overleveringen, nieuw ontdekte handschriften en recente openbaringen levert een fascinerend beeld op.

Het testament valt open. We raken in staat meer te begrijpen van die wonderlijke man uit het begin van onze jaartelling en van zijn eigen zieleverbinding met een der grootste vrouwen uit de wereldgeschiedenis, Maria Magdalena. Zin en betekenis van deze beide levens, ook voor de mens van nu, krijgen een heel Andre kleur. Het palet wordt voller.

Recensie van de Bibliotheekdienst

Dit boek geeft de nieuwe inzichten weer van de laatste jaren over het Nieuwe Testament. Nieuwe bronnen waren bijvoorbeeld het Thomas-evangelie en de Nag Hammadi-geschriften. Drs. Jacob Slavenburg die al veel boeken over het ontstaan van het Christendom en de gnosis op zijn naam heeft staan, brengt in dit boek op een voor ieder begrijpelijke wijze bijeen wat zoal ontdekt is in de laatste jaren. De al enkele jaren bekende, maar daarom niet minder spectaculaire feiten over het leven van Jezus geeft hij weer: het feit dat Jezus gehuwd is geweest met Maria Magdalena en dat uit deze verbintenis kinderen geboren zijn, vervolgens dat diezelfde Maria, de vrouw uit Magdala, niet te verwarren met de overspelige vrouw uit het evangelie, een hoger ingewijde was die op een geestelijk hoger plan stond dan de apostelen en hen onderrichtte. Ook kwesties als de maagdelijke geboorte van Jezus en of Hij lid van de Essenen is geweest, komen aan de orde. In andere boeken van Slavenburg worden de meer wetenschappelijke kansen van dit alles belicht. Dit boek is voor een breder publiek geschreven en daarom heel toegankelijk.

Dr. H. Chr. van Bemmel

Boek bestellen

Het openvallend testament

ISBN 9789020282443
Paperback, 147 pag.
Uitgeverij Ankh-Hermes , Deventer, 2001

Bestel het boek tweedehands via boekwinkeltjes.nl.

Het graf van Jezus

Het mysterie van de tombe van Jezus, Maria Magdalena en Judas

Beschrijving

In 1980 wordt in Jeruzalem een graftombe gevonden met beenderenkistjes uit de eerste eeuw. Het graf blijkt geheel intact en van de inscripties wordt vastgesteld dat ze authentiek zijn. Pas 15 jaar later wordt bij toeval ontdekt dat de namen in de inscripties een wonderlijke combinatie vormen: ‘Jezus zoon van Jozef’, ‘Maria’, ‘Mariamme de lerares’, ‘Jozef’, ‘Mattheus’ en ‘Judas zoon van Jezus’. Deze ontdekking haalt in 1996 de pers, maar daarna wordt het weer stil.

De recente ontdekking van een ander beenderenkistje leidt tot een documentaire over de vondst door Discovery Channel. De theologische wereld blijkt sceptisch. De gevonden namen waren in de tijd van Jezus zeer gebruikelijk. Aan de unieke combinatie wordt voorbijgegaan. Wat kan men anders? De gedachte overwegen dat Jezus niet in het lichaam opgestaan is? Dat Jezus getrouwd was met Mariamme (Magdalena) en dat ze samen een kind hadden? Inmiddels heeft DNA-onderzoek plaatsgevonden, hebben wiskundigen een kansberekening gemaakt en lijkt uit steeds meer details dat na tweeduizend jaar het graf van Jezus en zijn naaste familie teruggevonden is.

In de media

VPRO • OVT – 16 september 2007 – uur 2 (7 min)

Omroep Gelderland • Tendens – 23 september 2007

Boek bestellen

ISBN 9789057305146
Genaaid gebrocheerd, 159 pag.
Walburg Pers, Zutphen 2007

Bestel het boek via Walburg Pers
Bestel het E-book bij bol

Het Grote Boek der Apokriefen

Geheime vroegchristelijke teksten

Beschrijving

Een magiër wordt boven Rome door Petrus uit de lucht gehaald;
Judas krijgt een bijzondere opdracht;
Jezus leert een weg naar vrede en geluk;
Christus bezoekt het dodenrijk…

In de eerste eeuwen van het christendom werd er veel geschreven: evangeliën, brieven, openbaringen, (ver)handelingen en andere teksten. Slechts enkele daarvan zijn opgenomen in het Nieuwe Testament, dat werd samengesteld toen er al sprake was van een door de orthodoxie gevormde leer. Veel inspirerende en vaak ontroerende geschriften, getuigenissen van een indringende spiritualiteit, zijn toentertijd door de kerk vernietigd. Een deel van deze boeiende literatuur is teruggevonden. In dit boek zijn al die ‘geheime’ teksten gebundeld. Het is daarmee de eerste complete uitgave van vrijwel alle apokriefe geschriften uit de eerste vier eeuwen in de Nederlandse taal.

De eerste vrijwel complete uitgave van alle apokriefe geschriften uit de eerste vier eeuwen in de nederlandse taal.

Recensie van de Bibliotheekdienst

Onder redactie van Jacob van Slavenburg, cultuurhistoricus en auteur van vele boeken over het (vroege) christendom, verscheen ‘Het grote boek der Apokriefen’. Dit verzorgde boek met het voor deze serie bekende langwerpige formaat is de eerste vrijwel complete uitgave in het Nederlands van alle apocriefe geschriften uit de eerste vier eeuwen. Dit zijn bepaalde boeken die niet tot de canon van de Bijbel gerekend worden. Een deel ervan wordt binnen het christendom wel gebruikt, maar hebben minder gezag dan de ‘echte’ Bijbelboeken. In de meer dan 1150 pagina’s komen tientallen geschriften aan bod, elk binnen een bepaalde rubriek en voorafgegaan door een korte en zeer toegankelijke inleiding (plus eindnoten, een literatuuropgave en uitgebreide index). Ook de vlotte vertaling maakt het boek buitengewoon goed leesbaar. Een aanrader voor een ieder die in het (vroege) christendom geïnteresseerd is, zowel voor de kenners als voor mensen die nog niet zo veel over het onderwerp weten.

Redactie

Boek bestellen

Het Grote Boek der Apokriefen
J. Slavenburg

ISBN 9789020203578
Hardcover, 1170 pag.
Uitgeverij Ankh-Hermes, Deventer, 2009

Bestel het boek via Ankh-Hermes